Stres w życiu zawodowym może działać destrukcyjnie. O profilaktykę muszą zadbać zarówno pracownicy, jak i pracodawcy

Przebadaliśmy grupę prawie 40 tys. osób. Większość z nich, bo ponad 75 proc., doświadcza stresu przynajmniej raz w tygodniu. Jest też grupa 25 proc. pracowników, którzy mówią o tym, że ten stres jest dla nich wysoki bądź bardzo wysoki i przez to bardzo trudno jest im funkcjonować, czy to w pracy, czy w życiu prywatnym. Stres w pracy ma ogromny wpływ i na zdrowie psychiczne, i zdrowie fizyczne pracownika – mówi agencji Newseria Sebastian Zboiński, wiceprezes Instytutu Psychologii Stresu.

Stres definiowany jest jako naturalna reakcja organizmu – zarówno fizjologiczna, jak i psychiczna – na wymagające lub zagrażające sytuacje, które przekraczają nasze zasoby adaptacyjne. Może być wywołany zarówno przez realne zagrożenia, jak i subiektywnie postrzegane trudności, takie jak presja czasu, konflikty czy niepewność. W odpowiedzi na stres w organizmie człowieka dochodzi do szeregu zmian fizjologicznych przygotowujących organizm do reakcji „walcz lub uciekaj”. Uwalniane są hormony takie jak adrenalina i kortyzol, przyspiesza akcja serca i wzrasta ciśnienie krwi, rozszerzają się oskrzela. Aby zapewnić szybki dostęp do energii, zwiększa się dopływ tlenu i glukozy do mięśni. Nie każdy stres działa negatywnie: eustres to pozytywny stres, który mobilizuje nas do działania, poprawia koncentrację, motywację i wydajność. Występuje np. przed egzaminem czy wystąpieniem publicznym. Natomiast dystres to stres negatywny, jest zbyt intensywny. Pojawia się, kiedy nasze możliwości do poradzenia sobie z nim zostały przekroczone i może prowadzić do przewlekłego napięcia psychicznego i fizycznego, a w konsekwencji do zaburzeń somatycznych i psychicznych, takich jak bezsenność, lęk czy depresja.

Sam stres z natury nie jest zły, on nas mobilizuje, pcha do przodu, sprawia, że chce nam się rozwijać, zdobywać kolejne szczeble kariery. Najtrudniej jest w momencie, kiedy my z tą mobilizacją nie za wiele robimy, czyli na przykład zastygamy w poczuciu, że nam się coś nie uda, że coś jest dla nas za trudne, więc stresujemy się w naszym wewnętrznym świecie i nie pozwalamy, żeby ta cała mobilizacja, motywacja mogła pójść do przodu – tłumaczy Agnieszka Czubak, prezeska Instytutu Psychologii Stresu.

Jak wynika z raportu ADP Research „People at Work 2025”, co trzeci Polak uważa odczuwany przez siebie stres w pracy za mobilizujący, a 13 proc. określa go jako przytłaczający. Autorzy opracowania, badając częstotliwość występowania eustresu i dystresu, zakwalifikowali pracowników do trzech kategorii: dobrze funkcjonujących, ambiwalentnych i przytłoczonych. Okazało się, że ci pierwsi traktują presję w pracy jako motywację do działania i większego zaangażowania. Z kolei osoby, które codziennie odczuwają stres w pracy, częściej czują się przeciążone. We wszystkich ujętych w raporcie krajach najwyższy poziom częstego stresu zgłaszały kobiety – w Polsce to 12 proc. względem 7 proc. mężczyzn. Najliczniejszą grupę zatrudnionych, których najczęściej dotyka stres, stanowią osoby powyżej 55. roku życia (12 proc.). Młodzi pracownicy w Polsce, w wieku 19–27 lat, stresują się najrzadziej (5 proc.), podczas gdy w Japonii to grupa osób najczęściej narażonych na stres zawodowy (23 proc.).

Na ekonomiczne konsekwencje stresu zawodowego zwraca uwagę opublikowany niedawno raport Europejskiego Instytutu Związków Zawodowych (ETUI) „The costs of cardiovascular diseases and depression attributable to psychosocial work exposures in the European Union”. Dowodzi on, że depresja wywoływana psychospołecznymi czynnikami w miejscu pracy, takimi jak zbyt duża liczba obowiązków, długi czas pracy, niepewność zatrudnienia, brak odpowiedniej rekompensaty i mobbing, kosztuje kraje europejskie ponad 100 mld euro rocznie. Wywołane tymi pięcioma uwarunkowaniami choroby układu krążenia (szczególnie choroba niedokrwienna serca i udar) generują koszt rzędu 14 mld – największe w Europie Środkowej, Wschodniej i Południowej. W objętym badaniem przez ETUI roku (2015) na choroby układu krążenia wywołane stresem w pracy zmarło 10 tys. osób.

W ostatnich latach w Polsce utrzymuje się tendencja wzrostowa, jeśli chodzi o absencję w pracy spowodowaną zaburzeniami psychicznymi i zaburzeniami zachowania, w tym depresji. Z danych ZUS wynika, że w 2024 roku z tego powodu wystawiono 1,6 mln zaświadczeń lekarskich, co stanowi 7,2 proc. ogółu wszystkich zwolnień z powodu niezdolności do pracy.

Agnieszka Czubak wskazuje na techniki i narzędzia, dzięki którym pracownicy mogą zminimalizować degradacyjne skutki chronicznego stresu.

Kiedy na przykład dopada nas gonitwa myśli i czujemy, że na zewnątrz jest jakiś bardzo intensywny stresor, możemy się skupić na oddechu, zacząć głębiej oddychać albo na przykład zobaczyć, czy nasze ciało jest napięte, czy rozluźnione. Wskazane są jakieś formy aktywności fizycznej: pójście na spacer, bieganie, rower. To wszystko kompleksowo stosowane w regularny i świadomy sposób może bardzo wpłynąć na jakość naszego życia, naszej pracy, na atmosferę w pracy, na relacje, na to, że po prostu inaczej doświadczamy siebie, przez to inaczej doświadczamy innych – radzi prezeska Instytutu Psychologii Stresu.

Jak zauważa Sebastian Zboiński, również pracodawcy powinni poświęcać więcej uwagi profilaktyce zdrowia psychicznego zatrudnionego przez siebie zespołu. Przełoży się to na większą wydajność pracy i podniesie poziom bezpieczeństwa na tych stanowiskach, z którymi wiąże się ryzyko wypadku.

Większość pracowników doświadcza tego stresu na wysokim poziomie, wiec bardzo trudno jest im funkcjonować w pracy i często popełniają błędy. Wyobraźmy sobie kierowcę zawodowego, który doświadcza dużej ilości stresu, i jakie tego mogą być konsekwencje – podkreśla ekspert. Niektórzy pracodawcy tworzą odpowiednio dostosowane stanowiska pracy, biurka czy krzesła, dla profilaktyki zdrowego kręgosłupa, jednak mało pracodawców poświęca czas, pieniądze i przestrzeń na to, żeby zająć się psychiką pracownika. A tu jest cały klucz, żeby mieć tego pracownika w formie, pracownika wydajnego, pracownika, który szybko wykonuje zadania, które do niego należą.